BARIŞÇIL MÜCADELELERLE İKTİDARA GELEN HALKÇI YÖNETİMLER
Bu konudaki en önemli örnek Venezüella’daki Chavez örneğidir. Chavez, özellikle kişisel popülaritesi ve hemen hemen tüm sol ve sosyal demokrat güçleri radikal bir anti-emperyalist halkçı bir program üzerinde birleştirmeyi başardı. Yıpranmamış, dinamik militan kişiliği, gelişmiş ajitasyon yeteneğiyle ve arkasında duran güçlerin militan çabasıyla seçimlerde önemli bir zafer kazandı. Venezüella’nın gerici-faşist devlet aygıtı o dönem henüz sosyalizmden söz etmeyen, daha çok sistem içi halkçı bir program ve söyleme sahip olan Chavez’in yönetime gelmesinden hoşnut olmamasına karşın, düşük yoğunluklu demokrasi/düşük yoğunluklu çatışma konsepti bağlamında bunu geçici olarak katlanılması gereken ve süreç içinde asimile edilecek bir durum olarak algıladı. Ancak Chavez’in halkçı programından taviz vermeyerek bunu anayasanın değiştirilmesine değin varan bir tarzda uygulaması, ortada duran şeyin basitçe asimile edilecek bir hareket değil, sistem açısından büyük bir kara delik olduğunu gösterdi.
Venezüella oligarşisi ve ordusu, ABD emperyalizminin planlaması ve açık desteğiyle, Chavez’in iktidara gelişinin üzerinden üç yıl geçmiş olmasına karşın, 2001’de bir darbe örgütleyerek Chavez’i tutuklayıp, yeni bir hükümet atadı. Ancak beklenmeyen oldu ve Chavez’in arkasında duran militan emekçi kesimler ve örgütleriyle, ordu içinde halkçı programa destek veren sınırlı kesimler harekete geçerek darbeyi başarısızlığa uğrattı. Venezüella oligarşisi kanlı bir iç savaşı o koşullar altında göze alamadı. Chavez, sonraki yıllarda seçimleri yeniden kazandı ve halkçı programı derinleştirdi. Son iki yıldır ise “21. yüzyılın sosyalizmi” olarak formüle ettiği henüz tam olarak ne anlama geldiği belli olmayan bir sosyalizmi kurmayı hedeflediğini ifade ediyor. Öte yandan, Venezüella’daki sınıfsal ayrışma ve çatışmalar derinleşiyor. Kent yoksullarına ve yeni işçi sınıfı tabakalarına dayanan Chavez hareketi modern sanayi proletaryasını (petrol sanayi) henüz kazanabilmiş değil. Orta sınıf sosyal demokratlar harekete verdikleri desteği çekmiş durumdalar. Chavez hareketi içinde bulunan devrimci ve sosyalist düşüncelere sahip hareketlerin bir bölümü Chavez’e verdikleri desteği çekmiş durumdalar. Bu süreçte ABD emperyalizmi de Chavez karşıtı parçalı muhalefeti tek bir blok halinde birleştirmeyi başardı. 21. yüzyıl sosyalizmi projesinin en önemli saç ayaklarından biri olan ve kritik öneme sahip olan anayasa değişikliklerinde Chavez hareketi kıl payıyla da olsa yenildi. Süreç belirsizliklerle birlikte sürüyor.
Chavez hareketi ortaya çıkış, gelişim seyri ve vardığı nokta itibariyle pek çok açıdan dikkatle değerlendirilmesi gereken yeni ve önemli bir mücadele deneyimi. Burada tüm noktalara girmek mümkün değil, ancak bu çalışmanın sınırları içinde, ancak biraz da zorlayarak bu harekete ilişkin şu noktaları vurgulamak gerekiyor.
Birincisi, Chavez hareketi anti-emperyalist halkçı programını uygulamadaki militan duruşuyla, başta Latin Amerika olmak üzere tüm dünyada sol hareketlere ciddi biçimde moral taşımıştır. Sadece bununla kalmamış başta Küba olmak üzere girdiği dayanışma ilişkileriyle anti-emperyalist bağlamda enternasyonalist bağları geliştirmiş, daha da ötesi dünyadaki tüm anti-emperyalist ve anti-Amerikancı hareketler ve güçlerle dayanışmayı geliştirmiş, moral ve maddi dayanışmaya girmiştir.
İkincisi, Venezüella örneği bir devrim örneği, emekçilerin iktidarı ellerine alıp, kendi devletlerini örgütlemesinin örneği olarak gösterilmez. Şu an’a değin var olan radikal bir anti-emperyalist halkçı programın, yani esas olarak kapitalizmi aşmayan, sistem içi bir programın devreye sokulmasıdır. Burjuva devlet cihazı parçalanmış değildir, daha da ötesi sistem içi dönüşümler bağlamında sağlam bir burjuva demokratik devrimden dahi söz etmek henüz mümkün değildir. Chavez’in 21. yüzyıl sosyalizmi (bu söylem oldukça bulanık ve ne anlama geldiği belli olmayan bir yapıya sahiptir) hedefi, yönünü sosyalizme dönmüş olması bu gerçekliği değiştirmez. Darbe yapan ve daha bir-iki yıl öncesine değin, ABD’yle çok yoğun bağları olan (ki bu bağların gizli olarak ordu içindeki güçler tarafından sürdürüldüğünden kuşku duymamak gerek) bir ordu, ülke medyasının yüzde doksanına sahip olan ve gücü henüz hiçbir noktada kırılmamış bir oligarşi söz konusudur. Chavez hareketinin kolayca boğulamaması güçlü emekçi desteğinin yanı sıra, ülkenin dünya ekonomisi açısından stratejik öneme sahip olan büyük petrol rezervlerine sahip olmasından da kaynaklanıyor. Venezüella’ya ekonomik ambargo kolayca gerçekleştirilebilecek bir şey değil. Chavez’in Venezüella’sı artan petrol fiyatları ve gelirleriyle kendini tahkim edebiliyor.
Üçüncü olarak, iktidarın gerçekten ele geçirilmesi ve burjuva devlet cihazının parçalanmasını tümüyle seçimler ve yasal değişiklikler yoluna bağlamış Chavez hareketi, tüm barışçıl hayallerine karşın, ABD emperyalizminin öncülüğünde oligarşi tarafından tezgahlanacak bir nihaiyi hesaplaşmayı, bir iç savaşı da hesaba katmak zorunda kalıyor. Özellikle yoksul semtlerinde ordunun yanı sıra büyük halk savunma birliklerinin oluşturulması ve silahlandırılması bunun açık göstergesidir. Bu bir olasılık değildir, Chavezin programını uygulamaya devam etmesi durumunda kaçınılmaz bir durumdur. Siyasal iktidarın ele geçirilmesi ve burjuva devlet cihazının parçalanarak, halk iktidarının kurulması kaçınılmaz olarak, bu amaçla halkın devrimci şiddetini gerektirir.
Dördüncü olarak, emekçi kitle hareketinin ve Chavez’i iktidara taşıyan güçlerin örgütlenmesi sürecini Chavez’in başkan seçilmesi öncesi ve sonrası diye ikiye ayırmak mümkün. Chavez’in başkan seçilmesinden önceki süreçte esas olarak ne işyerlerinde ne de semtlerde güçlü birleşik bir emekçi halk örgütlenmesinden söz etmek mümkün değil, daha çok onu destekleyen oldukça parçalı ancak büyük bir sol hareket var. Chavez’in başkan seçilmesi sürecinin ardından solun parçalı durumu devam etmesine karşın, özellikle son yıllarda emekçi semtlerinde ve giderek işyerlerinde yaygın bir halk örgütlenmesi yaratılıyor. Bu örgütlenmeler hayatın her alanına müdahale eden ve giderek savunma birimleriyle de yarı-askeri nitelik kazanan bir yapıya sahip. Chavez’i destekleyen güçler de son iki yıldır birleşik bir sol parti çatısı altında birleşmeye çalışıyor. Hareket hem tabanda, hem de tavanda daha birleşik ve örgütlü bir nitelik kazanıyor. Sürecin bu yanını da özel bir dikkatle izlenmek zorunludur. Bu süreçten öğrenilecek bir çok nokta söz konusu…
Bolivya’da Morales iktidarı Chavez gibi halkçı bir sistem içi programa sahip. Morales militan bir sendikacılık ve halk mücadeleleri geleneğinden geliyor. Yönetime geliş süreci esas olarak bu sendika ve halk mücadeleleri üzerinden yükselen partisine ve ittifaklarına dayanıyor. Ancak Morales’in henüz sahip olduğu programı sonuna değin gerçekleştirme iradesine sahip olup olmadığı çok belirgin değil. Buna rağmen, daha yönetimde iki yılı doldurmamış olmasına rağmen, ABD emperyalizmi ve oligarşi onun gücünü kırmak, ülkeyi bir kaosa sürüklemek için, ülkenin büyük yeraltı kaynaklarının bulunduğu kuzey bölgesini ülkeden ayırma çabası içine girmiş durumda. Bolivya’da da halkçı programın derinleşmesine bağlı olarak, ABD emperyalizminin ve oligarşinin saldırılarının, bozgun planlarının derinleşeceği ve sürecin kaçınılmaz olarak bir iç savaş yönüne doğru evrileceği açıktır.
Toparlayacak olursak; Chavez ve Morales hareketleri, yeni-sömürgeler açısından bir devrimci gelişmenin tipik örneği olarak sunulacak örnekler olamazlar. Reformist ve barışçıl mücadeleyi esas almış radikal halkçı hareketlerdir karşımızda duran. Yüzünü sosyalizme döndükçe emperyalizm ve oligarşinin daha büyük ölçüde basıncı ve giderek şiddetiyle yüz yüze kalacaklardır ve daha bugünden (yapılan darbe, ya da ülkeyi bölmeye dönük çalışmalar ve şu anda devreye sokulmuş olan benzeri planlar nedeniyle) salt barışçıl mücadele araçlarıyla iktidarın alınamayacağı, Venezüella’nın ya da Bolivya’nın bırakalım tipik olanı temsil etmek, istisna dahi olamayacakları apaçık ortadadır. Emperyalizm ve oligarşi seçimler yoluyla olmazsa şiddet yoluyla bu halkçı iktidarları devrilmeye çalışacaktır. Ve gerek Chavez, gerekse Morales kendi programlarına ilişkin tutarlı tutumlarını sürdürürlerse iktidarın ele geçirilmesi için devrimci şiddet kaçınılmaz olarak devreye girecektir.
Chavez ve Morales reformcu halkçı hedefler/programlar temelinde ve barışçıl mücadeleler üzerinden mevcut burjuva devlet aygıtını parçalamadan iktidara gelen sol hareketlerin yanı sıra, belirli toplumsal çelişki alanları üzerinden örgütlenmiş ve önemli mücadele birikimleri yaratmış büyük halk hareketleri de söz konusu. Arjantin’de 2000’lerin başında ortaya çıkan işsizler hareketi ve Brezilya’daki Topraksız Köylü Hareketi MST bunların başlıcalarıdır. Bu hareketler de esas olarak militan barışçıl mücadeleler üzerinden gelişmiş hareketlerdir. Ancak bu, yürüttükleri mücadelenin tümüyle şiddetten arınmış olduğu anlamına gelmiyor. Bu hareketler, mücadele süreci içinde pek çok kez oligarşinin paramiliter güçleriyle ve devlet güçleriyle şiddet temelli çatışmalara girmiş ve onlarca şehit vermiş hareketlerdir.
Öte yandan bu hareketler iktidarın alınması hedefine sahip değiller. Arjantin’de kriz sürecinde işsizlik ve açlıkla yüz yüze kalmış olan ve kentlerin yoksul semtlerinde yaşayan yüz binlerin militan hareketi söz konusu. İş ve yaşam için ekmek temel talep durumunda. Bu amaçla yeni-sömürge kapitalizmin can damarı olan ulaşım sistemini, yolları kapatarak hedeflerine ulaşmaya, yaşamı nispeten katlanır düzeye getirmeye çalışıyorlar. Oto yolların kapatılarak trafiğin ve bu yoldan tüm kapitalist meta dağıtımının felç edilmesinin hayati önemi Arjantin’deki bu eylemler içinde görüldü. Ayrıca büyük gösterilerle kendi taleplerini dayatıyorlar. Bu hareket semtlerde yaşamı örgütleyen daha büyük organizasyonlar yaratıyor. İşyerlerini işgal ediyorlar ve çalıştırıyorlar. Bütün bunlar yeni-sömürgelerde sık sık derinleşen milli krizin yarattığı kronik işsizlik ve açlık karşısında emekçilerin daha çok kendiliğinden mücadeleleri içinde çıkan ve az çok kalıcılaşan militan hareketlerdir. Sorunu yaşayan tüm emekçileri kucaklayan, örgütleyen, dayanışma ağı içinde toparlayan ve militan mücadeleler yoluyla ekonomik ve sosyal haklar kazanmaya çalışan hareketlerdir.
Geleneksel parti ve sendika aygıtlarının dışında gelişen bu mücadeleler ve örgütlenmeler hem emekçi halkın örgütlenmesinde ve mücadelesinde yeni bir düzeyi ifade ediyor, hem de kentlerde, özellikle yoksul emekçi semtlerinde devlet aygıtının dışında halkın kendi kendisini yönetmesinin, yani bir tür “ikili iktidar” durumunun küçük nüvelerini oluşturuyorlar. Bu özellikleriyle gelecekteki devrimci savaşımlar için önemli örnekleri durumundadırlar. Ancak belirli bir kesim ya da çelişki alanına ilişkin gelişen bu militan mücadele ve örgütlenmelerin bütünlüklü bir devrimci savaşım modeli ya da kitle mücadelesi oluşturmaktan uzak oldukları gerçeği de göz ardı edilmemelidir. Bu hareketlerin önderliği her ne kadar devrimci değişime karşı olmasalar da, devrim hedefine/perspektifine sahip değildir. O kadar ki, Ekvator’da köylü hareketi iktidarı alacak konuma gelmesine karşın, bunu tercih etmemiş, hükümeti büyük kitle eylemleri yoluyla devirmesine rağmen, iktidarı burjuva siyasal güçlere bırakmıştır.
Sonuç olarak; bütün zayıflıklarına, reformist ve halkçılığı aşmayan programatik yaklaşımlarına karşın, bu pratikleri doktriner bir yaklaşımla bir kenara atamayız. Bu pratikler aslında yeni tarihsel dönemde işçi sınıfı ve emekçi halk kesimlerinin devrimci ve halkçı mücadelelerinin kendilerini yeniden kurma mücadelelerinin değişik özgün biçimleridir. Burun kıvırmaya ya da hemen bir kalem darbesiyle hiçe saymaya karşı mesafeli durmak zorunludur. Bu deneyimler 1990 sonrasında oluşan karanlığa karşın emekçilerin aydınlık yüzünün ve pratiğinin zayıf ve yetersiz de olsa dışavurumlarıdır. Bu mücadeleleri yüzlerini sosyalizme döndükleri, devrimcileştikleri, en azından anti-emperyalist halkçı özelliklerini derinleştirdikleri ölçüde eleştirel tarzda desteklemek ve bunlardan öğrenmek devrimci sosyalizmin yaklaşımının temelini oluşturmalıdır/oluşturacaktır. Bu, özgün ve sistem içi halkçı hareketlerin pratiğini, devrimci mücadelenin yerine koyarak, bu deneyimlerin bir biçimde tüm sömürge ve yeni-sömürgeler için geçerli olduğunu iddia eden reformistlere karşı ise çok açık biçimde karşı durmak zorunludur…